การทำบุญขึ้นบ้านใหม่เป็นประเพณีสำคัญของคนไทยที่มีจุดประสงค์เพื่อความเป็นสิริมงคลแก่บ้านและผู้อยู่อาศัย การทำบุญขึ้นบ้านใหม่มักประกอบด้วยพิธีกรรมทางศาสนาพุทธ และการทำบุญเลี้ยงพระเป็นส่วนหนึ่งของพิธี ซึ่งมักจะมีการเตรียมงานและปฏิบัติขั้นตอนดังนี้:

1. การเลือกวันทำบุญ: การเลือกวันมงคลเป็นขั้นตอนสำคัญ เพื่อให้บ้านมีความเจริญรุ่งเรือง ผู้อยู่อาศัยมีความสุขสมหวัง วันมงคลที่นิยมเช่น วันพฤหัสบดีหรือวันเสาร์ ขึ้นอยู่กับความเชื่อของแต่ละบุคคลหรือการดูฤกษ์ยาม

2. การเตรียมบ้านและสถานที่: จัดเตรียมบ้านให้สะอาด และจัดที่นั่งสำหรับพระสงฆ์ 9 รูปในบริเวณบ้าน เช่น ห้องรับแขกหรือห้องสำคัญ อีกทั้งเตรียมอาสนะและเครื่องบูชา ได้แก่ ธูปเทียน พวงมาลัย และน้ำ

3. การนิมนต์พระสงฆ์: ตามปกตินิมนต์พระสงฆ์จำนวน 9 รูป เพราะเลข 9 ถือว่าเป็นเลขมงคลในวัฒนธรรมไทย หมายถึงความเจริญก้าวหน้า

4. การเตรียมเครื่องสังฆทานและภัตตาหาร: เจ้าของบ้านเตรียมอาหารและเครื่องสังฆทานถวายพระ การถวายสังฆทานเป็นการทำบุญที่เป็นส่วนหนึ่งของพิธี ส่วนอาหารสำหรับพระสงฆ์จะประกอบด้วยอาหารคาวหวาน น้ำดื่ม และผลไม้

5. พิธีสงฆ์: เริ่มด้วยการจุดธูปเทียนบูชาพระรัตนตรัย พระสงฆ์จะสวดเจริญพระพุทธมนต์เพื่อความเป็นสิริมงคลแก่บ้าน จากนั้นพระจะทำพิธีสวดชัยมงคลคาถา (สวดชยันโต) และพรมน้ำมนต์

6. การถวายอาหารพระ: เมื่อพระสงฆ์สวดเสร็จแล้ว เจ้าของบ้านและผู้เข้าร่วมพิธีถวายอาหารให้พระ พระสงฆ์ฉันอาหาร จากนั้นจึงถวายปัจจัยไทยธรรมและกรวดน้ำเพื่ออุทิศบุญกุศลให้แก่บรรพบุรุษ

7. การประพรมน้ำมนต์: หลังเสร็จพิธี เจ้าของบ้านมักเชิญพระสงฆ์ประพรมน้ำมนต์ในบ้านเพื่อความเป็นสิริมงคล โดยเฉพาะในส่วนต่าง ๆ ของบ้าน เช่น ห้องพระ ห้องนอน และห้องครัว

8. การเลี้ยงแขก: เมื่อพิธีทำบุญเสร็จสิ้น เจ้าของบ้านอาจจัดเลี้ยงอาหารสำหรับแขกที่มาร่วมงาน เช่น ญาติพี่น้อง เพื่อน หรือเพื่อนบ้าน เป็นการเฉลิมฉลองที่บ้านใหม่ได้รับความเป็นสิริมงคล

การทำบุญขึ้นบ้านใหม่เป็นการแสดงถึงความเคารพในพระพุทธศาสนา และความเชื่อที่ว่าการเริ่มต้นชีวิตในบ้านใหม่ด้วยสิ่งดีๆ จะทำให้ผู้อยู่อาศัยมีความสุขและโชคดี